با سقوط دولت آل بویه (حک: 334-447 ه.ق.) و به قدرت رسیدن سلجوقیان (حک: 431-590 ه.ق.) برگزاری آیین‌های عاشورایی، علی‌رغم سخت‌گیری‌های هیئت حاکمه در نیمه اول عصر سلجوقی، همچنان در میان امامیه استمرار داشت، و در منابع تاریخی کم و بیش گزارش شده است. پژوهش حاضر به آیین‌های عاشورایی عصر سلجوقی، زمینه‌ها و فرصت‌های مانایی و برگزاری مراسم عاشورا، گونه‌های عزاداری امام حسین (ع)، عزاداری سنیان حنفی و شافعی، عزاداری زنان، مناقب‌خوانی، مرثیه‌سرایی و تعزیه پرداخته است. یافته‌های پژوهش با تکیه بر روش توصیفی‌-تحلیلی نشان می‌دهد که زمینه‌ها و فرصت‌هایی در دوره سلجوقی وجود داشته که سبب مانایی آیین‌های عاشورایی بوده است. آیین‌های عاشورایی، و زمینه‌ها و فرصت‌هایی  که موجب استمرار این آیین‌ها شده، هدف این پژوهش است. آیین‌های عاشورایی در این عصر خودجوش بوده است. هر زمان که شیعیان اوضاع و احوال سیاسی مناسب و فرصت مناسبی می‌یافتند، در ایام محرم، به‌ویژه روز عاشورا، آیین‌های عزاداری مخصوص امام حسین (ع) برپا می‌کردند. همان آیین‌های عاشورایی که در عصر آل بویه وجود داشته، در این دوره هم کمابیش وجود داشته و منقطع نشده است.

در قرآن پیامبران واولیائی مانند نوح، ابراهیم و لقمان که قبل از نبی مکرم اسلام زیسته‌‌اند و کسانی که پس از پیامبر (ص) در عمل به قرآن پیشگام و الگو بوده‌اند، به عنوان چراغی برای هدایت دیگران معرفی شده‌اند؛ یکی از این شخصیت های عظیم، «چراغ هدایت و کشتی نجات امت» حضرت سید‌الشهدا (ع) است

شخصیت اخلاقی پیامبر اسلام (ص) و اهل بیت ایشان، منبع ارزشمندی برای آشنایی با مکارم اخلاق و الگوپذیری در زندگی فردی و اجتماعی مسلمانان (شیعه و سنی) است. مسئله اساسی این پژوهش، بررسی نمودهای شخصیت اخلاقی امام حسین (ع) در منابع اهل سنت است. مقاله حاضر به روش کتابخانه‌ای و به شیوه توصیفی-تحلیلی، برخی وجوه شخصیت اخلاقی آن حضرت را در منابع سنی، مورد کنکاش قرار داده و دریافته است آنچه در منابع تسنن در مورد شخصیت اخلاقی اباعبدالله ثبت و ضبط شده است، مؤید اعتقادات شیعه در مورد آن حضرت است که به‌ویژه در زیارت ناحیه مقدسه، مورد تاکید قرار گرفته است.

نهضت حسینی جنبشی مهم در تاریخ اسلام است که بازتاب آن در میان آثار شاعران اهل سنت مهم و قابل تامل است. در میان این دسته از شاعران، سنایی و مولوی سرآمد هستند و آثارشان مشحون از اشارات ریز و درشت به قیام الهی امام حسین (ع) است. در حدیقه الحقیقه مثنوی تعلیمی مشهور سنایی، امام اساس دینداری تصویر شده و لعن یزید درون‌مایه‌ای رایج در این مثنوی است. مولوی در دیوان شمس امام حسین (ع) را سمبل امر قدسی و انسان کامل دانسته است. در این پژوهش، به روشی توصیفی-تحلیلی نقش امام حسین (ع) در این دو اثر ارزشمد بررسی شده است و جایگاه ایشان به عنوان قهرمان عالم دین و پهلوان عرصه شناخت حق تبیین شده است.

گریه بر امام حسین (ع) «ریشه» در «اعتقادات» شیعه، و نیز «احساسات» و «عواطف» شیعیان و غیر شیعیان دارد. و اینجاست که نکته «مهم» و «اساسی» تشویق اهل بیت (ع) به گریه و عزاداری فهمیده می‌شود

بنا به نوشته منابع تاریخی اهل سنت، بنی‌امیه به‌ویژه یزید، به دنبال شهادت امام حسین (ع) بودند. از این رو یزید از حاکمان مکه و مدینه خواست امام (ع) را ترور کنند. در نهایت عبیدالله بن زیاد با مکر و بی‌وفایی کوفیان، نقشه یزید را عملی ساخت. در منابع اهل سنت، چگونگی شهادت امام حسین (ع) و اصحاب ایشان مورد توجه بوده، لذا گزارشی که از واقعه جان‌گداز کربلا و اسارت خاندان اهل بیت (ع) در کوفه و شام در منابع تاریخی بیان شده، بیانگر مظلومیت و مصیبت امام حسین (ع) و شهدای کربلا است. نوشتار حاضر به بررسی عوامل و چگونگی شهادت امام (ع) و اسارت اهل بیت (ع) از منظر اهل سنت می‌پردازد.

بازتاب مقتل الحسین (ع) در کتاب قمقام زخار و صمصام بتار با وجود مشابهت‌هایی که با دیگر گزارش‌های عاشورایی دارد، دارای تفاوت‌هایی با دیگر مقتل‌ها است که واکاوی و بازخوانی آن را ضروری می‌سازد. از آنجا که قمقام زخار از سوی چهره‌ای سیاسی در عهد قاجار نگارش شده است، می‌تواند منشأ اثر برای جامعه علمی و عمومی تلقی شود. اخبار منفرد این کتاب درباره عاشورا، در برخی موارد با وقایع حتمی و گزارش‌های تاریخی ناسازگار است و در مواردی می‌تواند اساسی برای سخن علمای شیعی و یا سنی در قرن‌های بعد باشد. در این مقاله تلاش می‌شود با روش کتابخانه‌ای و رویکردی تحلیلی، پس از ارزیابی شخصیت نویسنده و توضیحاتی درباره کتاب وی، گزارش‌های قابل توجهی که نخستین بار در این کتاب آمده است، واکاوی شوند.

رجزها، آوازهای کوتاه حماسی هستند که در صحنه‌های نبرد معمولا توسط جنگ‌جویان ایراد می‌شود. بازخوانی و شناسایی رجزهای واقعه کربلا با رویکرد تاریخی، بیانگر نوع نگرش و روابط و مناسبات اصحاب امام حسین (ع) با واقعه کربلاست.

تعزیه حاصل تلفیق اندیشه و تفکر ایرانی و آموزه‌های اسلامی است. در بررسی سیر تکاملی گونه‌های مختلف عزاداری بر اساس مدارک و مستندات موجود، به نظر می‌رسد شرایط شکل‌گیری این گونه نمایشی قبل از دوره صفویه وجود نداشته و از طرفی اجرای تعزیه‌خوانی در دوره قاجار نیز بر کسی پوشیده نیست.

فرهیختگان و فرزانگان جهان حقیقت نهضت حسینی را به خوبی درک کرده‌اند، از این رو رهبر این نهضت برای آنان به مثابه  آموزگار و الگویی والا و بی بدیل بوده و هست. بسیاری از این فرزانگان اهل قلم، مسلمان و مسیحی، در کنار مردم در گردهمایی میلیونی اربعین شرکت می‌کنند.