به گزارش کرب و بلا، حجت‌الاسلام و المسلمین قاسم ترخان؛ عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت: واقعه عاشورا و شهادت امام حسین (ع) از جمله وقایعی است که پیش از وقوع در فرمایشات نبی مکرم اسلام و حضرت علی (ع) نیز به آن اشاره شده بود اما پس از وقوع با گزارشات تاریخی متعددی از سوی افرادی که به نوعی خبرنگار این واقعه بودند روبرو هستیم که یا شاهدان عینی آن بوده است و با در متن اتفاقات آن قرار داشتند.

وی ادامه داد: در گروه نخست گزارش افرادی مانند حمید بن مسلم عضدی، عقبه بن سمعان و ضحاک مشرقی و عفیف بن زهیر و کثیر بن عبدالله و... که در صحنه عاشورا حضور داشتند را شاهد هستیم که بر روی نگارش آثاری که بعدها در مورد این واقعه به رشته تحریر درآمد تأثیر فراوانی گذاشت که البته برخی از این افراد اصحاب امام حسین(ع) بودند و دسته دیگر از سپاه مقابل و دشمن بودند.

حجت‌الاسلام ترخان تصریح کرد: در گروه دوم با افراد و دسته دیگری رو به رو هستیم که از اصحاب ائمه محسوب می‌شوند و حادثه عاشورا و قیام کربلا را از زبان ائمه(ع) از جمله امام سجاد(ع) و امام باقر(ع) شنیدند و نقل کرده‌اند. با این حال باید دید که صرفنظر از این تقدم و تأخر، آنچه که از این نقل‌ها و روایات در قالب مکتوبات به دست ما رسیده است از حیث تاریخی تا چه اندازه معتبر است.

وی مقاتل مختلف برجای مانده و نقل شده در وصف حادثه عاشورا را واجد معایب و مزایایی در آنها برشمرد و گفت: واقعیت آن است که اگر بخواهیم به شکل جداگانه و حتی کلی این معایب و مزایا را بررسی کنیم وقت مطولی را می‌طلبد اما به طور خلاصه و با در نظر گرفتن اولین راویانی که از واقعه عاشورا سخن گفتند و این فاجعه را سینه به سینه منتقل کرده و گفته‌هایشان منجر به شکل‌گیری آثار مکتوب شد، باید بگویم با آثار متعددی مواجهیم که بخشی از آنها را مقاتل تشکیل می‌دهند.

روایت اصبغ بن نباته از واقعه عاشورا از جمله قدیمی‌ترین مقاتل است

این عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ادامه داد: بی‌تردید مقاتلی که از نظر زمانی به تاریخ واقعه نزدیک‌تر باشند، کمتر دستخوش تحریف بوده و در نتیجه درجه اعتبارشان بیشتر خواهد بود با این وجود اگر بخواهیم به صورت خاص مقاتل و راویان و نویسندگان متقدم را مرور کنیم، می‌توان ابتدا به «اصبغ بن نباته» اشاره کنیم.

حجت‌الاسلام ترخان با اشاره به اینکه ابن نباته تنها سه سال بعد از عاشورا از دنیا می رود، تأکید کرد: حر بن یزید جعفی که اهل کوفه بود و در زمان امام صادق(ع) از دنیا رفت نیز روایات مختلفی را از ائمه در مورد واقعه عاشورا شنیده بود که آنها را در قالب اثری با عنوان «هذا خبر مقتل الحسین» ارائه کرد که متأسفانه دیگر اثری از آن نیست.

وی مقتل ابومخنف را یکی دیگر از موثق‌ترین مقاتل پیرامون عاشورا بیان کرد و گفت: او در سال 157 از دنیا رفت یعنی قرن دوم هجری بنابراین به واقعه عاشورا نزدیک بوده است و سندی مطالب آن نیز به همان اندازه از مقبولیت بیشتری برخوردار است  مضافاً بر اینکه از ابومخنف، نوشته های دیگری همچون خطبه حضرت زهرا(س)، جنگ جمل، جنگ صفین، ماجرای شهادت محمد بن ابی بکر، قیام مختار نیز منقول است.

این پژوهشگر تاریخ دین با اشاره به اینکه در شیعی بودن ابومخنف همچنان اختلاف نظر وجود دارد، گفت: با این وجود بنا بر اقوال مشهور او از محبان اهل بیت (ع) بوده است اما متأسفانه از کتاب مقتل او دیگر اثری برجای نیست و آنچه که موجود است حاصل مطالب مختلفی است که براساس این اثر طی زمان گذشته یادداشت برداری شده است و این اواخر در قالب تحقیقی از سوی حجت الاسلام محمدهادی یوسفی غروی ارائه شده است.

«تسمیه من قتل مع الحسین» از فضیل بن عمر در باب مقاتل عاشورا بسیار مفصل و کامل است

 حجت‌الاسلام ترخان گفت: معاصر با ابومخنف یعنی در قرن دوم هجری، کتاب دیگری با عنوان «تسمیه من قتل مع الحسین» از سوی فضیل بن عمر نوشته شد که با وجود آنکه رساله کوتاه و مختصری بود اما نام تمام شهدای کربلا و قاتل آنها در آن نوشته شده است و حتی موضع شهادت هر یک را به تفصیل بیان داشته است که این اثر امروزه توسط عقیقی بخشایشی ترجمه و در دسترس علاقه‌مندان است.

وی افزود: از قرن چهارم مقتل ابوالفرج اصفهانی با عنوان «مقاتل‌الطالبیین» به جای مانده است که به اعتقاد او از فرزندان ابوطالب و از حسنی‌ها و حسینی‌ها هرکدام که از دنیا رفته باشند کشته در راه خدا هستند و گزارش از شهادت آن را یک نوع مقتل می‌داند و همچنین در قرن ششم نیز «مقتل‌الحسین» خوارزمی را داریم که او حنفی مذهب بود و در باب شهادت حضرت ابی‌عبدالله‌الحسین (ع) کتاب مفصلی دارد.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی خاطر نشان کرد: قرن هفتم نقطه عطفی در زمینه روایت واقعه عاشورا در قالب مقتل نویسی است و در این قرن با دو کتاب ارزشمند مواجهیم، یکی کتاب «لهوف» سید بن طاووس و دیگری کتاب «مثیرالاحزان» ابن نمای حلی که البته باید گفت ینگونه نیست که این آثار فاقد اشکال و ضعف باشند اما به هر حال جزو منابع معتبر و قابل استناد در زمینه واقعه عاشورا هستند و به ویژه کتاب «لهوف» که دوره کاملی از گزارشات تاریخی درباره حادثه کربلا از مرگ معاویه گرفته تا نامه به ولید بن عقبه برای بیعت گرفتن از امام حسین(ع)، آمدن مسلم به کوفه و....  را دربردارد و البته شرح مبسوط وقایع در آن آمده است.

وی در پایان گفت: نوشتن مقتل در قرون بعدی نیز مورد توجه بود و توسط متأخرین نیز مقاتلی به رشته تحریر درآمده همچنان که در سال‌های اخیر مؤسسات پژوهشی اقدامات خوبی و تحقیقات مفصلی در زمینه مقاتل امام حسین و سایر معصومان انجام داده‌اند، تا مگر تحریفات را بزدایند که در این میان کتاب‌های «موسوعه شهاده المعصومین» (فرهنگ جامع شهادت معصومین)که  گردآوری آن را محققان پژوهشکده باقرالعلوم به عهده داشتند و همچنین «مقتل جامع امام حسین(ع)» که توسط گروه تاریخ مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره) صورت گرفته و نیز کتاب «الصحیح من مقتل سیدالشهداء و اصحابه» که در اصل بخشی از مجموعه چهارده جلدی دانش‌نامه امام حسین(ع) است و از سوی دارالحدیث منتشر شده است.