اختصاصی کرب و بلا: در میان آثار تألیف شده با موضوع واقعه کربلا برخی آثار به واسطه پرداختن به ابعاد گوناگون این رویداد تاریخی از جمله شخصیت شناسی حضرت سیدالشهدا (ع)، تبیین علل زمینه‌ساز رخداد عاشورا، شرح واقعه و اتفاقات پس از آن، در زمره آثاری قرار می‌گیرند که جامعیت داشته و از یک اثر مکتوب فراتر رفته اند و خود منبع دیگر آثار قلمداد می شوند.
«ثارالله: خون حسین در رگ‌های اسلام» اثر آیت‌الله حسین عندلیب همدانی، از جمله آثار فاخر دینی است که از ابعاد مختلف به تحلیل و تبیین رخداد سال 61 هجری پرداخته است.
درباره کتاب
این کتاب مشتمل بر چهار فصل با عناوین «شخصیت‌شناسی امام حسین (ع)»، «مقتل‌نگاری»، «گزیده‌هایی از مقاتل امام و یاران او» و «رثا و سوگواری» است. روش طرح مطالب کتاب به این صورت است که در آغاز هر بحث یک روایت، شعر، یا بخش‌هایی از مقاتل ذکر شده سپس به توضیح آن پرداخته و برای یک حدیث یا واقعه تاریخی، منابع گوناگونی جهت تآیید صحت آن آورده شده است.
مؤلف در مقدمه کتاب با ذکر این نکته که کتاب بیشتر مختص روحانیون و گویندگان دینی است، تصریح کرده بر گزارش‌هایی در نوشتن کتاب خود اعتماد کرده که قرائنی بر صحت آنها وجود دارد.
بهره‌گیری از نکات تفسیری، برداشت‌های ادبی، رجال و صحابه‌شناسی، آشنایی با جامعه‌شناسی عرب و آداب و رسوم که نشان‌دهنده غنای محتوایی اثر است، از جمله ویژگی‌هایی است که ناشر برای این کتاب بیان داشته و از این روست که آیت‌الله استادی، کتاب ثارالله را یکی ار آثار مهم در رابطه با امام حسین (ع) می‌داند و همچنین در کتاب «کتابشناسی تاریخی امام حسین (ع)» اثر محمد اسفندیاری، معرفی شده است.
کتاب ثارالله: خون حسین در رگ‌های اسلام در 519 صفحه توسط انتشارات جمکران چاپ و منتشر شده است.
درباره‌ی نویسنده:
آیت الله حسین عندلیب همدانی، متولد سال 1287 اصفهان است. وی در کنار تحصیل علم از تهذیب نفس نیز غافل نماند. از مهمترین ویژگی روحی ایشان؛ عشق و دلباختگی به سالار شهیدان است، به گونه‌ای که زندگی بی نام و یاد حسین (ع) برای او معنا و مفهومی نداشت. نتیجه مطالعات و تحقیقات این مولف، ده‌ها دفتر بزرگ و کوچک است که از جمله آن می‌توان به کتاب حاضر اشاره کرد.
حسین عندلیب همدانی، تحقیقات وسیعی در باب امام‌زادگان و سادات استان همدان، آثار باستانی و شرح‌حال علمای این منطقه نیز داشته است.
بازخوانی کتاب
فصل نخست کتاب با عنوان «شخصیت‌شناسی امام حسین (ع)» دارای 44 بخش با عناوینی از جمله اسناد جاودانه، آیینه در برابر آیینه، چشمه‌سار پاکی‌ها، فطرت دل‌های مومن، سوره نور و ... است.
«اسناد جاودانه» عنوان بخشی است که نویسنده ذیل این عنوان به طرح آیات قرآنی مانند آیه 61 سوره آل عمران، آیه 33 سوره احزاب و ... می پردازد که مفسران قرآن این آیات را به امام حسین (ع) نسبت می‌دهند.
یکی دیگر از بخش‌های فصل نخست کتاب؛ «آخرین یادگار آل عبا» نام دارد. در این بخش به شرح روایتی از امام صادق (ع) پرداخته شده است که امام حسین (ع) را یادگار همه اصحاب کسا معرفی کرده و در پاسخ این سوال که «چرا روز عاشورا روز مصیبت و غم است و ایام دیگر حتی روز رحلت پیامبر (ص) و دیگر اصحاب کسا، این ویژگی را ندارد؟» می‌فرماید: بی‌مانندی عاشورا از این روست که امام حسین (ع) یادگار همه اصحاب کسا بوده و بعد از شهادت او کسی از آن اصحاب باقی نمانده است.
فصل دوم با عنوان «مقتل‌نگاری» با استناد به تحقیق محققان دیگر، نخستین مقتل امام حسین (ع) را به «ابوالقاسم اصبغ بن نباته» منصوب می‌دارد و نیز از «ابومخنف لوط بن یحیی الازدی» هم به عنوان نخستین مقتل نویسان یاد کرده و سپس به بیان شرح حال مختصری از وی پرداخته است.
به اذعان نویسنده کتاب، روایات ائمه (ع)، گزارش امام سجاد (ع) و اهل‌بیت امام حسین (ع)، روایت بازماندگان لشکر امام حسین (ع)، گزارش سربازان و گزارشگران دشمن که نتوانستند عظمت و مظلومیت امام حسین (ع) را ببینند و گزارش نکنند و روایت افرادی که نه در سپاه یزید بودند نه امام ؛ منابعی هستند که نخستین مقتل نویسان از آن استفاده کرده‌اند.
در ادامه این فصل کتاب به مقاتل از بین رفته اشاره شده که 14 مورد است و از جمله آنها می‌توان «مقتل الحسین» نوشته ابراهیم بن محمد الثقفی، «مقتل الحسین» نوشته ابراهیم بن اسحق الاحمری و «مقتل الحسین» نوشته شیخ صدوق را نام برد که در مورد هر کدام توضیحاتی ارائه شده است.
عندلیب همدانی نخستین مقتل فارسی را تاریخ بلعمی معرفی کرده که ترجمه‌ای است از خلاصه‌ی «تاریخ طبری» نوشته «ابوعلی محمدبن محمد بلعمی». از دیگر مقاتل فارسی می‌توان کتاب ترجمه «فتوح ابن اعثم» از «محمدبن احمد مستوفی هروی» نام برد که هر دو کتاب از بزرگترین منابع‌اند و هر دو به نام «مقتل الشهدا» به فارسی تالیف شده‌اند.
در این بخش همچنین مقاتل اهل سنت معرفی شده است که از جمله می‌توان «مقتل الحسین (ع)» تالیف «عبدالرزاق الرسفنی» و «مقتل الحسین (ع)» تالیف «ابوموید اخطب خوارزم الموفق بن احمد المکی» را نام برد.
نویسنده در پایان این فصل به توضیحاتی در مورد کتاب‌های «اللهوف» و «تتبعات سماوی» نیز پرداخته است.
مولف در فصل سوم به گزیده‌هایی از مقتل امام حسین (ع) و یاران او اشاره کرده و به تحلیل نهضت امام حسین (ع) پرداخته است. وی بر این عقیده است که در تحلیل نهضت حسینی باید به این نکات توجه داشت که این حرکت دو بعد الهی و اختصاصی، طبیعی و عادی دارد و علم امام به زمان و مکان شهادت قطعی است. نکته یگر آنکه اصل لزوم تشکیل حکومت اسلامی قابل انکار نیست اما آنچه از تشکیل حکومت مهمتر است؛ حفظ حیات دینی و روشن کردن مرز اسلام محمدی (ص) است.
به بیان نویسنده نباید نهضت امام را یک امر جبری بدانیم و توجه داشته باشیم انقلاب حسینی ریشه در اتفاقات بعد از رحلت پیامبر (ص) دارد که منجر به غصب خلافت شده بود. فصل سوم کتاب با شرح مقتل امام حسین (ع) در 13 قسمت با عناوین از مدینه تا مکه، مسلم بن عقیل، در آستانه حرکت، در مسیر کربلا، در سرزمین کربلا، یاران باوفای امام، روز عاشورا و ... ادامه یافته است.
رثا و سوگواری عنوان فصل چهارم اثر عندلیب همدانی است که به معرفی انواع مرثیه‌سرایی و پیشینه مرثیه‌سرایی در اسلام و نکات مورد توجه در این باب پرداخته و نخستین رثا در حادثه طف را به اهل بیت امام حسین (ع) منسوب می‌دارد.
مهمترین بخش‌های این فصل عبارتند از:
- گریه سنت نبوی: در این روایات به بسیاری از گریه‌ها و عزاداری‌ها بعد از شنیدن شهادت امام حسین (ع) توسط جبرئیل به پیامبر (ص) و امامان پیشین اشاره دارد. بنابراین شیعه هم باید گریه بر امام حسین (ع) را سنت نبوی بداند و طبق آن عمل کند.
- تیغ آبدار اشک: که به اعتقاد شیعه گریه بر مصائب اهل بیت امری پسندیده و سازنده است.
- شهیدان شاعر: گروهی از شعرای طف به علت حق‌گویی به شهادت رسیدند که از آنان می‌توان «عبدالله بن عمار البراقی»، «عبداله بن سعید الحفاجی» و «کمیت بن زید الاسدی» را نام برد.
مقاله مولف با موضوع «اربعین» پایان بخش این کتاب است. بحث اصلی این مقاله به اولین اربعین اختصاص دارد که اهل‌بیت امام در مسیر بازگشت از سفر اسارت، مزار شهیدان را زیارت کرده‌اند. در این تحقیق به ریشه‌یابی اختلاف در گزارش‌ها نیز پرداخته شده است.
نویسنده همچنین به بیان نکاتی از زیارت «جابر بن عبدالله انصاری» از مزار مقدس سیدالشهدا (ع) و راز زیارت اربعین پرداخته است و در قسمتی از متن آن قول علامه مجلسی را نقل کرده و می‌نویسد: «چنین روزی اهل بیت حسین از شام به کربلا رسیدند و نیز امام سجاد سر مقدس حسین (ع) را به بدن مطهر ملحق ساخت ولی چون از نظر زمانی بعید است که این واقعه در چنین روزی روی داده باشد، باید سرّ استحباب زیارت را در امر دیگری جست، مثل تاسی به اولین زائر حسینی یعنی جناب جابربن عبدالله انصاری که در مثل این روز به این توفیق دست یافته‌است. یا این که چون اهل بیت در چنین روزی از حبس شام نجات پیدا کردند.»
برگی از کتاب
هنگام روی کردن به قبر امام ابا عبدالله علیه‌السلام در حرم امیرالمومنین چنین خوانده می‌شود: سلام بر تو ای کشته‌ای که اشک‌ها برای همیشه برای او جاری و سوگواریش در جهان پایدار خواهد بود. (ص 71).
این طبیعی است که وقتی حسین (ع) از مردمی که آماده کشتن او بودند، بپرسد من کسی از شما را نکشته‌ام، دین خدا را دگرگون نکرده‌ام، پس برای چه مرا می‌کشید؟ در پاسخ گفته باشند: به خاطر بغضی که از پدرت در دل داریم! این جمله را تاریخ‌نویسان قدیم ننوشته‌اند، ولی در مقتل‌های متاخر دیده می‌شود و گفتن چنین سخنی بسیار طبیعی می‌نماید. (ص 350) .
