حضرت عباس (ع) در روزهای سخت محاصره امام حسین (ع) و یارانش، مسئولیت آب‌رسانی به سپاه امام را بر عهده داشت.

در مورد اینکه حضرت عباس (ع) تنها هنگام آب آوردن جنگید و یا نبردهای دیگری هم داشت، در منابع شیعه و سنی نقل‌های متفاوتی وجود دارد که بر اساس برخی از آن‌ها، حضرتشان در موارد دیگری نیز جنگیده‌اند.

حضرت عباس بن علی (ع) جلوه عشق و ایثار، تبلور رادمردی، صفا و وقار و تجسم شجاعت، شهامت و کرامت است. او در میان حماسه‌آفرینان کربلا و شهیدان تاریخ چنان جایگاه بلند و والایی دارد که امام سجاد (ع) درباره‌اش می‌فرماید: برای عباس، نزد خدای تبارک‌وتعالی منزلتی است که همه شهدا در روز قیامت به او رشک می‌برند.[1] از امام صادق (ع) روایت‌ شده است: عمویمان عباس بن علی، تیزبین بود و ایمانی استوار داشت. همراه ابا عبد اللّه الحسین (ع) جهاد کرد و نیکو از آزمایش به درآمد و به شهادت رسید.[2]

ایشان از آغاز قیام امام حسین (ع)، همراه و همدل امام و در هنگامه نبرد کربلا، پرچم‌دار سپاه او بود.[3] حضرت عباس (ع) در روزهای سخت محاصره امام حسین (ع) و یارانش، مسئولیت آب‌رسانی سپاه امام حسین و کودکان را بر عهده داشت.[4]

روایاتی که در منابع قابل استناد حدیثی و تاریخی شیعه و سنی درباره شهادت حضرت عباس بن علی (ع) نقل‌شده است بر دودسته‌اند:

الف) یک دسته می‌گویند: شهادت حضرت عباس (ع) در راه رساندن آب به کام‌های خشکیده کاروان حسینی بوده است. این گزارش- با کمی اختلاف در نقل -مشهور منابع شیعه است.[5] برای نمونه؛ شیخ مفید در «الإرشاد» این‌گونه نقل می‌کند:

دشمنان بر امام حسین (ع) حمله بردند و بر لشکرش غلبه کردند. تشنگی بر او شدت گرفت. بر سیل بَندِ فرات، بالا رفت تا خود را به آب برساند و برادرش عباس (ع) پیشِ رویش بود. سواران ابن سعد راه بر او گرفتند. در میان آنان مردی از بنی دارِم بود که به آن سواران گفت: وای بر شما! میان او و فرات، حائل شوید و آب را در اختیارش نگذارید.

دشمنان، گِرد حضرت عباس (ع) را گرفتند و او را از امام حسین (ع)، جدا کردند. حضرت عباس (ع) نیز به تنهایی با آن‌ها جنگید تا به شهادت رسید

حسین (ع) گفت: «خدایا! او را تشنه بگذار!».

دارمِی، خشمگین شد و تیری به سوی امام حسین (ع) انداخت که بر زیر گلویش نشست. امام حسین (ع)، تیر را بیرون کشید و دستش را زیر گلویش گرفت. کفِ دستانش از خون، پُر شد. آن‌ها را پاشید و سپس گفت: «خدایا! از آنچه با پسر دختر پیامبرت می‌کنند، به تو شکایت می‌کنم». سپس به جایگاه خود، بازگشت، درحالی‌که تشنگی‌اش، شدت یافته بود.

دشمنان، گِرد حضرت عباس (ع) را گرفتند و او را از امام حسین (ع)، جدا کردند. حضرت عباس (ع) نیز به تنهایی با آن‌ها جنگید تا به شهادت رسید.[6]

ب) بنابر دسته دیگر؛ وقتی امام حسین (ع) تشنه شد و او را از آب بازداشته بودند؛ حضرت عباس (ع) مَشکی گرفت و به همراه برادرانش -عثمان، جعفر و عبدالله- به سوی آب، روان شد و همراه آن‌ها می‌جنگید تا این‌که مَشک را از آب پُر کرد و آن را به تنهایی بر دوش کشید و برای امام حسین (ع) آورد؛ اما برادرانش در این نبرد به خاطر آب کشته شدند. عباس بن علی (ع) باقی ماند و پیشِ روی امام حسین (ع) می‌جنگید و هر کجا امام حسین (ع) می‌رفت، همراهش بود تا آن‌که شهید شد. بر اساس این نقل؛ حضرت عباس (ع) هم هنگام آب آوردن جنگید و هم در هنگام تنهایی امام حسین (ع) یاور او بود تا به شهادت رسید. این نقل در برخی از منابع اهل سنت آمده است.

مواردی که به جنگیدن آن حضرت در موارد دیگری بجز آب آوردن اشاره کرده اند:

1. عباس، فرزند علی (ع) را سقا می‌نامند و کنیه‌اش را ابو قِربَه (صاحب مَشک) می‌دانند. او در کربلا همراه امام حسین (ع) بود. امام حسین (ع)، تشنه شد. حضرت عباس(ع)، مَشکی برگرفت و برادران تنی‌اش، پسران علی: عثمان، جعفر و عبد اللّه، در پی او رفتند. برادرانش، پیش از او کشته شدند و او، مَشک پُر از آب را برای امام حسین (ع) برد و امام، از آن نوشید. سپس عباس بن علی، پس از برادرانش و با امام حسین (ع)، کُشته شد.[7]

بخشی از این نقل با نقل‌های مشهور فراوانی که ناظر به شهادت امام حسین (ع) با لبان تشنه است همخوانی ندارد.

2. هنگامی که عباس بن علی (ع) این وضعیت تشنگی را دید، به برادرانش: عبد اللّه، جعفر و عثمان، پسران علی ـ که بر او و پسرانش درود باد ـ و مادر همگی آن‌ها حضرت اُم البنین (ع) عامِری از آل وحید بود، گفت: پیش‌قدم شوید ـ فدایتان شوم ـ و از سَرورتان، حمایت کنید تا به پای او جان دهید. آنان، همگی پیش‌قدم شدند و پیش روی امام حسین (ع) با سر و گلوی خود، از او محافظت کردند.

هانی بن ثُوَیب حَضرَمی، به عبد اللّه بن علی، حمله بُرد و او را کُشت. سپس به برادرش جعفر بن علی حمله بُرد و او را نیز کُشت.

یزید اَصبحی نیز عثمان بن علی را با تیر زد و کُشت. سپس به سوی او رفت و سرش را جدا کرد و نزد عمر بن سعد آمد و به او گفت: به من، پاداش بده!

عمر گفت: برو از امیرت (یعنی عبید اللّه بن زیاد) بگیر!

عباس بن علی (ع)، باقی ماند و پیشِ روی امام حسین (ع) می‌جنگید و هر کجا امام حسین (ع) می‌رفت، همراهش می‌رفت تا آن‌که کشته شد.[8]

همچنین در تاریخ طبری نقل‌شده است؛ حضرت عباس بن علی (ع) در غیر ماجرای آوردن آب نیز نبردهایی داشته است:

عمر بن خالد، جابر بن حارث سلمانی، سعد، غلام عمر بن خالد و مُجَمع بن عبد اللّه عائِذی در آغاز جنگ به پیکار برخاستند و با شمشیرهایشان به سوی دشمنان یورش بردند و وقتی به میان آن‌ها فرورفتند، سپاهیان به سوی آن‌ها حمله کردند و آن‌ها را میان گرفته از یارانشان جدا کردند. عباس بن علی (ع) به آنان حمله کرد و ایشان را از دست دشمنان نجات داد. آنان، [از حلقه دشمن] زخمی، بیرون آمدند....[9]