پرسش

مفهوم و اهمیت تاریخی نهم ربیع الاول چیست؟ گفته شده است که در این روز قاتل امام حسین (ع) به دست امیر مختار کشته شد؛ سپس نامه‌ای به این مضمون که این قاتل کشته شده، به امام زین العابدین (ع) ارسال شده بود و ایشان بدین واسطه لبخند بر لبانشان نشست. آیا چنین مطلبی صحت دارد؟

پاسخ اجمالی

نهم ربیع الاول از چند منظر قابل بررسی است:
اول: به علت روایتی که این روز را عید بزرگ شیعیان نامیده است؛ به‌گونه‌ای که در آن روز برای شیعیان گناهی نوشته نمی‌شود! همان‌طور که در نمایۀ «رفع القلم نهم ربیع الاول»، سؤال 20229 آمده، چنین روایتی یا چنین برداشتی از آن صحیح نیست.
دوم: موضوع دیگری که به این روز نسبت داده شده است،[1] کشته شدن عمر بن سعد، فرماندۀ لشکر یزید در مقابل امام حسین (ع) است. گفته‌شده در چنین روزی به دست مختار کشته شد و مختار، سر عمر بن سعد را با نامه‌ای خدمت فرزند امام علی (ع) یعنی محمد بن حنفیه فرستاد. در این‌باره چند مطلب بیان خواهد شد:
1. مختار در ربیع الاول[2] یا ربیع الثانی سال 66 هجری قیام کرد و مردم کوفه با او بیعت کردند؛ پس بلافاصله شروع به قصاص قاتلان شهدای کربلا کرد و عده‌ای از آنان را به هلاکت رساند[3].
ازجمله کسانی که در همان سال 66 هجری از میان برداشت شمر بن ذی الجوشن،[4] خولی بن یزید،[5] عبیدالله بن زیاد[6] و عمر بن سعد[7] بودند.
2. بنابر نقل کتاب‌های تاریخی؛ مختار بعد از کشته شدن عمر بن سعد، سر او را به همراه نامه و مقداری پول به جانب محمد بن حنفیه فرستاد و محمد بن حنفیه بعد از دیدن سر عمر بن سعد، برای مختار دعا کرد که: «خدایا! از طرف محمد و اهل‌بیتش به مختار برترین جزا و پاداش‌ها را عطا بفرما![8]»
بله! در روایتی که در کتاب کشّی وارد شده، چنین آمده: «چون سرهای عبیدالله بن زیاد و عمر بن سعد را نزد امام زین‌العابدین (ع) آوردند، حضرت سجده کردند و حمد و سپاس خداوند را به‌جا آوردند و برای مختار دعا و طلب خیر کردند.[9] اما بنا بر نقل یعقوبی،[10] فقط سر عبیدالله بن زیاد بود که نزد امام چهارم (ع) فرستاده شد و سر عمر بن سعد نزد محمد بن حنفیه فرستاده شد.
3. با توجه به نقل‌های تاریخی بیان شده، فقط دو سر پیش امام سجاد (ع) فرستاده شد که یکی سر عبیدالله بن زیاد و دیگری سر عمر بن سعد است.
نتیجه اینکه با توجه به مطالب گفته شده، سر عمر بن سعد در سال 66 هجری نزد محمد بن حنفیه برده شد؛ زیرا عمر سعد در این سال کشته شد. با توجه به ماه خروج مختار که در ربیع الاول یا ربیع الثانی این سال بوده، قطعاً ممکن نیست که عمر بن سعد در نهم ربیع الاول همان سال کشته شده و با توجه به فاصلۀ بین عراق و حجاز، در همان ایام، سر او نزد امام سجاد (ع) فرستاده شده باشد! بله می‌توان قبول کرد که سر عمر بن سعد خدمت امام فرستاده شده، ولی کشته شدن عمر بن سعد در نهم ربیع صحیح نیست.
نسبت به سر عبیدالله بن زیاد که بنا بر نقلی خدمت امام سجاد (ع) فرستاده شد همین اشکال وارد است؛ مضافاً بر اینکه در کتاب‌های تاریخی و روایی، چنین مطلبی برای نهم ربیع الاول ثابت نیست.