اختصاصی کرب و بلا؛ یکی از عرصه‌های خطیر امتحان الهی واقعه عاشورا بود که در آن امام حسین (ع) به عنوان محک دینداری و یا حتی انسان‌مداری گروهی از افراد قرار گرفت هر چند که جمع کثیری از حاضران در این کارزار، نه تنها در دینداری بلکه در انسان‌مداری و اتکا بر جایگاه والای اخلاقیات نیز نتوانستند کار شایسته‌ای انجام داده و تا همیشه تاریخ متضرر باقی ماندند.
خسرو باقری؛ استاد دانشگاه و عضو هیئت علمی دانشکده علوم تربیتی دانشگاه تهران، در یکی از برنامه‌های «عاشورا و امروز ما» به تبیین ابعاد و مختصات چنین مراتبی در پهنه واقعه عاشورا پرداخت و از این منظر مبحث «عاشورا و انسان‌سازی» را مطرح کرد و گفت: به طور حتم همه شما حتی برای یک بار هم که شده در چنین محافلی و یا به طور مستقیم با رجوع به منابع مکتوب با این جمله معروف از امام حسین (ع) برخورد داشتید که آن حضرت رو به سپاه کوفه کرد و نقل به این مضمون گفت: اگر دین ندارید، آزاده باشید که البته به شکل‌های مختلفی نیز این عبارت در کتب تاریخی نقل شده است.
وی ادامه داد: این جمله درعین سادگی ظاهری که دارد اما دارای ابعاد پیچیده‌ای است که همین ابتدا، دو مبحث عمده و کلی می‌توان از آن استخراج کرد؛ یکی چیستی دین و دیگری اینکه اساساً ارتباط دین و اخلاق که حریت و آزادگی نیز جزئی از آن است و در کلام معصوم به آن اشاره شده، چیست؟
نگاه دینی به عاشورا آن را به یک نزاع فرقه ای تنزل می‌دهد
این پژوهشگر دینی تصریح کرد: به اعتقاد من اگر مسائلی از این قبیل پرسش‌ها در ارتباط با واقعه عاشورا تبیین نشده و پاسخی تحلیلی نیز برای آنها در نظر گرفته نشود، مانند این است که ما این واقعه را باید در حد یک برخورد و نزاع دینی و یا حتی درون آئینی و فرقه‌ای تنزل دهیم. اگر خوب بنگریم مشاهده خواهیم کرد که در ظاهر هم تلقی از این رویداد همین است؛ یعنی نزاع میان دو گروه مسلمان که البته نمونه‌های زیادی از آن را نیز می‌توان در تاریخ ادیان و مذاهب دیگر جستجو کرد؛ در حالیکه جمله بیان شده از زبان مبارک امام حسین (ع) نشان از آن دارد که این واقعه ابعادی حتی فرادینی و در حد و حدود انسانی دارد، چرا که ایشان مسئله دینداری افرادی که به مقابله با ایشان برخاسته‌اند را منتفی دانسته و آنها را متوجه مباحث انسانی و اخلاقی خود می‌کند.
این استاد دانشگاه تهران تأکید کرد: اصلاً اگر فلسفه این جنگ در حد یک اختلاف بر سر مسائل عقیده‌ای و دینی خلاصه می‌شد، آن زمان بود که امروز بعد از گذشته قرن‌ها از این واقعه داوری و قضاوت بسیار سختی نسبت به آن داشتیم، چرا که هم اکنون نیز اختلاف نظرها و سلایق در مواضع دینی میان دو و یا چند اقلیت دینی با قوت وجود دارد و مسئله اینجاست که ما در مورد آنها نیز به چنین ابهام و شکی دچار شده‌ایم و درست در چنین بزنگاهی است که با طرح مسئله اخلاقی به راحتی می‌توان حق را از باطل تمییز داد. در جریان واقعه کربلا شاهد هستیم که یک انسان از مراتب متعالی خود آنچنان تنزل کرده و به مقام و درجه‌ای از سبوعیت و ددمنشی رسیده است که کودک می‌کشد و وارد حریم زنانی می‌شود که هیچ دخالتی در جریان جنگ ندارند؛ با مشاهده چنین اوضاعی باید گفت که اینجا به طور حتم دیانت به پایان رسیده و ما مستقیم وارد مباحث اخلاقی شده‌ایم.
نهضت حسینی، فرهنگی است برای همه ابنای بشر و همه مناسبات انسانی
عضو هیئت علمی دانشکده علوم تربیتی دانشگاه تهران اظهار داشت: اتفاقاً در چنین برهه‌ای است که امام حسین (ع) با این جمله خود خط بطلانی بر دیانت این افراد کشیده و باب و فصل جدیدی را باز می‌کند و به این جماعت هشدار می‌دهد که ببینند در مقوله انسانیت در چه جایگاهی ایستاده‌اند و فارغ از دین آیا حریت که نشانه یک انسان رشد یافته است را دارند و یا اسیر غرایز شهوانی خود هستند؟ و درست به همین خاطر است که امام حسین (ع) و نهضت او را نباید تنها ویژه مسلمانان و دینداران دانست، بلکه این فرهنگی است متعلق به همه ابنای بشر و مناسبات انسانی.
باقری در ادامه با طرح این سؤال که اساساً دیانت چیست و چه ارتباطی میان دیانت با اخلاق وجود دارد، گفت: امام حسین (ع) با جمله خود سپاهی را که روبروی ایشان صف کشیده بودند از مقام دینداری ساقط کرد، هر چند که بسیاری از آنها ادعای مسلمانی داشتند و با نیت قربه الی‌الله، پای در میدانی گذاشته بودند که نواده رسول خدا (ص) را خارجی دانسته و کشتن ایشان را عین ثواب می‌دانستند اما از نگاه امام حسین (ع) آنها بی‌دین بودند چرا که به اسم دینداری دست به جنایت زدند، کودک کشتند و خانواده حرم را که گناهی نداشتند مورد هتک حرمت قرار دادند و اینجاست که سیدالشهدا (ع) نه برای دوران معاصر خود بلکه برای همه عصرها به مسلمانان این نهیب را می‌زند که صرف گفتن این مسئله که من مسلمانم، برای دیندار بودن کافی نیست و نباید با این توجیه به سراغ انجام هر کاری رفت، چرا که بسیاری از کارهای بشری از عقل و ایمان ناشی نمی‌شود، بلکه تابع هوای نفس است و این موضوع با بسیاری از موازین دینی در منافات است.
این استاد دانشگاه با اشاره به فرازی از قرآن و اینکه منطق قرآن، مسلمانان را در برگرفته است، اذعان کرد: مگر نه اینکه خداوند در قرآن فرموده که کشتن یک فرد بی‌گناه که در آن قصاص مطرح نباشد و آن فرد هم فسادی مرتکب نشده باشد، به مثابه کشتن همه ابنای بشر است؛ پس این چه دینداری است که انسان بی‌گناهی را می‌کشد، به کودک شیرخواره هم رحم نمی‌کند و زنان و دختران را مورد آزار و اذیت قرار می‌دهد؟ نمونه‌هایی که امروزه هم ما شاهد آن هستیم و گروهی به صرف دینداری دست به هر جنایتی می‌زنند و نام خود را مسلمان گذاشته‌اند.
مسلمانی و دینداری تنها به گفتن شهادتین نیست و الزاماتی دارد
عضو هیئت علمی دانشکده علوم تربیتی دانشگاه تهران تصریح کرد: باید به این باور رسید که عاشورا تنها یک تاریخ نیست، عاشورا منطق است و ما باید این منطق را درک کنیم و نخستین نکته‌ای را که امام حسین (ع) متذکر می‌شود این است که ما باید دینداری را به عنوان یک حقیقت مطلق قبول داشته باشیم و به ابعاد گوناگون حریم‌های آن اشراف پیدا کنیم و صرف گفتن شهادتین نباید این شائبه را در ذهن تک‌تک ما ایجاد کند که کار تمام شده است بلکه دینداری لوازمی دارد که محل بروز آن، رفتار و اعمالی است که از ما سر می‌زند. براساس آموزه سیدالشهدا (ع) دین تنها یک نام نیست، صرف یک نیت هم نیست که عده ای به نیت قربه الی الله قصد خون امام حسین (ع) را کردند؛ شاخصه دینداری انجام عمل صالح است که گروهی در واقعه عاشورا با توجیه دینداری، دست به جنایتی زدند که آنها را نه تنها از مدار دینداری بلکه از مدار انسانیت خارج ساخت. در مرتبه بعد امام حسین (ع) پس از اینکه این افراد را از دینداری ساقط می‌کند نکته‌ای را که بر آن متمرکز می‌شود موضوع حریت و آزادگی افراد است؛ یعنی بازگشت به خویشتن خویش و رهایی از بند و قید اسارت آنها که ممکن است اسیر هوای نفسانی و وابسته به یک حکومت جبار و طاغوت باشد.
رابطه دین و انسانیت رابطه متوالی نیست بلکه متوازی است
عضو هیئت علمی دانشکده علوم تربیتی دانشگاه تهران تأکید کرد: براین اساس مشاهده می‌شود که امام حسین (ع) رابطه‌ای معنادار حتی با انسان‌های بی‌دین اما دارای عزت و وقار انسانی برقرار می‌سازد تا آنجا که در تحلیل‌های رفتاری ایشان و خطاب قرار دادن سپاه کوفه به عنوان افراد بی‌دین اما شاید آزاده، این اتفاق رخ می‌دهد که انسان‌ها را با تحریک احساسات انسانی خود به مدار و مسیر دینداری وارد کند، همچنانکه گفته می‌شود حریت و انسانیت و اخلاق‌مداری افراد، خیلی از دین‌مداری به دور نیست. براساس اخلاقیات، آدمی بر مدار انسانیت حتی مجاز به آزار رساندن و محروم کردن حیوانات و نباتات از نعمت حیات نیست، پس چگونه است که انسانی که اینجا دیندار نیست اما فرض بر این است که همچنان انسانیت و اخلاق در او بیدار است، دست به چنین اقدامات سفاکانه‌ای می‌زند؟ امام حسین (ع) با بیان این جمله قصد تحریک و بیدار کردن چنین باوری در وجود افرادی دارد که کمر به قتل و جنایت در حق اهل بیت (ع) بسته‌اند.
باقری در ادامه گفت: اتفاقاً امام حسین (ع) با بیان این جمله که باید گفت جمله عجیبی است و از ابعاد گوناگونی می‌توان آن را مورد ارزیابی قرارداد، به دنبال این است که جماعت مخالف خود را به سمت عقلانیت سوق دهد و اینکه با اندکی تعقل و نظر به اینکه اکنون در چه مقام و مرتبه‌ای ایستاده‌اند، خواهند توانست نسبت خود را میان دو جبهه حق و باطل و اینکه آیا بر مدار دیانت قدم برمی‌دارند یا بر مدار انسانیت مورد ارزیابی قرار دهند.
این استاد دانشگاه در پایان افزود: براساس خط فکری نهضت حسینی، حال که صحبت درباره عاشورا و نسبت آن با روزگار کنونی ماست باید به این مهم اشاره کنم که اتفاقاً امام حسین (ع) جامعه بی‌دین را طرد نمی‌کند بلکه برپایه این استدلال که کافر سخی از مؤمن بخیل به اصل دین نزدیکتر است، به دنبال آن است که در یک پیوند مسالمت‌آمیز همه آنها را به اصالت وجودی و خلقتشان متذکر شود که بر این اساس، امید به نجات و رهایی در آنها بسیار بیشتر از آن است که دست به شمشیر برده و با ایشان قتال کنند.
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
یکی از رسالت‌های «کرب‌وبلا» اطلاع‌رسانی در حوزه امام حسین علیه‌السلام است که در راستای این رسالت، رویدادهای خبری را پوشش می‌دهد و مصاحبه با افراد صاحب نظر را به صورت غیرجانبدارانه در جهت تبیین دیدگاه‌های مختلف منتشر می‌کند. در نتیجه نظر افراد مصاحبه شونده لزوما همان دیدگاه «کرب‌وبلا» نخواهد بود.
