چرا سنت‌هاى رایج در عزادارى امام حسین علیه‏ السلام مصداق عبادت خداست؟

 

وقتى به دستورات الهى نگاه مى‏کنیم، مى‏بینیم که در قالب دو دسته قابل طرح هستند. در پاره‏ اى از دستورات مثل نماز، خداوند متعال ـ توسط حجت‌هاى خود ـ به بیان جزئیات حکم خود پرداخته‌است. انجام آداب و اعمال خاصى را مثل وضو و غسل به عنوان مقدمه نماز واجب نموده و براى آنها شرایط و جزئیات خاصى بیان کرده است، ویژگی‌هایى را براى مکان نماز ضرورى دانسته، براى لباس نمازگزار ضوابطى قائل گردیده و زمان اقامه‏ ى نمازهاى روزانه را در اوقات خاصى مقرر کرده‌است. بنابر این خداوند نحوه‏ ى انجام اجزاى نماز را خود بیان کرده‌است. و در نتیجه در این دسته عبادات به بیان جزئیات عبادى پرداخته است.

از سوى دیگر با گروه دیگرى از عبادات برمى‏خوریم که در آنها خداوند تبارک و تعالى روش و طریقه‏ ى خاصى را تعریف ننموده، بلکه نحوه‏ ى انجام آنها را به عهده‏ ى مخاطبان گذاشته است. به عنوان مثال در ارتباط با نیکى و احترام به والدین توصیه اکید نموده‌است بدون اینکه روش خاصى را ـ مطابق آنچه در نماز مطرح شد ـ ارائه کرده باشد. بدیهى است در انجام این دستور عبادى عرف رایج میان مخاطبین نقش عمده‏ اى خواهد داشت. یعنى اگر عرف، آرام سخن گفتن با شخصى را از مصادیق احترام بداند، آرام سخن گفتن با والدین، نیز مصداق احترام به ایشان خواهد بود و این عبادت و اجراى فرمان الهى است. همچنین اگر مردم عرفا خوابیدن در حضور شخصى را بی ‏حرمتى تلقى نمایند، خوابیدن در حضور والدین از مصادیق بى‏ حرمتى به ایشان محسوب خواهد شد. به همین علت، تعیین مصداق در این گونه عبادات توسط عرفِ رایجِ مخاطبان صورت مى‏گیرد، و لذا هر آنچه که عرفاً مصداق فرمان الهى قرار گیرد، عبادت خدا تلقى مى‏گردد.(1)

با توجه به آنچه مطرح شد، دستورات الهى در زمینه عزادارى بر امام حسین علیه‏ السلام را مرور مى ‏نماییم. مطالعه متون دینى نشان می ‏دهد که در زمینه‏ ى عزادارى بر امام حسین علیه‏ السلام از هر دو گروه دستورات دینى فوق وجود دارد. در پاره‏ اى دستورات، روش خاصى جهت عزادارى مشخص نگردیده و دین به بیان جزئیات نپرداخته، بلکه به طور کلى به برپایى عزاى بر اباعبداللّه‏ الحسین علیه‏ السلام توصیه نموده، از آن حمایت کرده، و نحوه‏ ى آن را بر عهده‏ ى مخاطبین گذاشته است. روایت ذیل شاهدى بر این گروه از روایات است:

هنگامیکه پیامبر اسلام صلى‏ الله‏ علیه‏ و‏آله حضرت فاطمه علیه السلام دخترشان را از شهادت و محنتهاى پسرشان امام حسین علیه‏ السلام آگاه کردند، حضرت فاطمه علیه السلام گریه شدیدى نمودند و فرمودند: «اى پدر! این در چه زمانى واقع خواهد شد؟» پیامبر صلى‏ا لله‏ علیه‏ و‏آله فرمودند: «این در زمانى واقع مى‏شود که من و تو و على علیه‏ السلام (در این دنیا) نیستیم.» پس گریه حضرت زهرا علیه السلام شدت پیدا کرد و فرمودند: «پس اى پدر چه کسى بر او گریه خواهد کرد؟ و چه کسى به اقامه عزا براى او خواهد پرداخت؟» پیامبر صلى‏ الله‏ علیه‏ و‏آله فرمودند: «اى فاطمه! به درستى که زنان امت من بر زنان از اهل بیتم مى‏گریند و مردان ایشان نیز بر مردان از اهل بیتم مى‏گریند و در هر سال تجدید عزا مى‏نمایند. گروهى پس از گروه دیگر ...»(2) 

علاوه بر این روایت شریف، وجود توصیه‏ هاى متنوع و متعدد دینى(3) در زمینه‏ ى عزادارى بر امام حسین علیه‏ السلام مثل توصیه به گریه بر امام حسین علیه ‏السلام(4) سفارش بر تباکى بر ایشان(5) دستور به جزع و فزع براى امام حسین علیه‏ السلام(6)، توصیه به برپایى مجلس عزاى حسینى(7) و موارد مشابه، نشان مى‏دهد که علاوه بر مصادیق ذکر شده، ما به طور کلی به عزادارى مأمور شده‏ ایم.(8) همچنین وجود روایاتی که دلیل بر ضرورت همراهى با آل پیامبر در شادمانى و حزن(9) است نیز گویاى همین مطلب است. بنابراین گروهى از دستورات دینى در زمینه عزادارى بر امام حسین علیه‏ السلام ، روش خاصى براى عزادارى مطرح ننموده بلکه کلّیت عزادارى را مورد تأکید قرار داده و انتخاب نحوه‏ ى عزادارى را به خود مخاطبان واگذار کرده‌است و از این رو مى‏بینیم که در طول تاریخ و در نقاط مختلف جهان سنت‌هاى متنوعى به عنوان عزادارى بر امام حسین علیه ‏السلام رایج گردیده است. به عبارت دیگر چون گروهى از دستورات دینى به اصل عزادارى توصیه نموده‏ اند و نحوه آن را بر عهده‏ ى عرف قرار داده‏ اند و از سوى دیگر عرفِ حاکم نیز در طول تاریخ و در نقاط مختلف جهان متفاوت بوده است، نتیجتاً سنت‌هاى متنوع عزادارى ـ که همگى مصداق اقامه‏ ى عزا بر سیدالشهداء علیه ‏السلام است ـ پدید آمده است. امروزه حرکت بر روى گدازه‏ هاى چوبى و پرهیز از آب نوشیدن و خوردن غذاى گرم در روز عاشورا در هند، اطعام کردن در روزهاى عزادارى در ایران، علم بلند کردن، زنجیر زنى و سینه زنى در ایران و بسیارى از کشورها و مواردى نظیر این چون از مصادیق عزادارى بر امام حسین علیه‏ السلام شناخته شده‏ اند، تطابق کامل با دستور روایات فوق دارند. به عبارت دیگر و به عنوان مثال صرف نظر از بررسى نحوه ‏ى پیدایش «بلند کردن عَلَم براى امام حسین علیه‏ السلام »، چون امروز، «بلند کردن علم براى امام حسین علیه ‏السلام » سنتى جهت انجام عزادارى گردیده است و عرف با دیدن آن به یاد امام حسین علیه‏ السلام مى‏افتد، این، عمل مصداق عرفى عزا بر امام حسین علیه‏ السلام است و لذا عبادت خدا به حساب مى‏آید.

توصیه‏ ى خاص به گریه‏ ى بر امام حسین علیه ‏السلام

اکنون مناسب است که به یک توصیه‏ ى خاص در خصوص عزاى بر امام حسین علیه‏ السلام اشاره کنیم:

پیامبر اکرم صلى‏ الله‏ علیه ‏و‏آله در ضمن حدیثى فرمودند:

«کسانیکه در مصیبت حسین علیه‏ السلام بگریند دست آنان را مى‏گیریم و وارد بهشت مى‏نماییم»(10)

و البته روشن است که انجام این عبادت جز به تأیید و توفیق الهى امکان پذیر نیست، چنانکه امیرالمؤمنین علیه‏ السلام در روایت اربع ماه فرمودند:

«تمام چشمها روز قیامت گریان و باز و بیدار است، مگر چشم کسى که خداوند او را به رحمت خود مخصوص گردانیده و بر حسین علیه‏ السلام و آل محمد صلى‏ الله‏ علیه ‏و‏آله گریان بوده است.»(11)