به گزارش کرب‌و‌بلا، شعر آیینی، شاخه‌ای از شعر دینی است که در سال‌های اخیر رشد بسیاری داشته است.
امروزه شعری که در هیئت خوانده می‌شود، ویژگی‌های خاص خود را دارد. اینکه شعر هیئت دقیقا چیست و چه ویژگی‌‌هایی باید داشته باشد، موضوعی است که با توجه به ورود مسائل سیاسی و اجتماعی به هیئات، این روزها بیشتر مورد توجه است و اختلاف نظرهای بسیاری در این حوزه به چشم می‌خورد. با این وجود کم‌تر کتابی را در این حوزه می‌توان یافت که از نظر پژوهشی و نظری به شعر هیئت پرداخته باشد.
محمدرضا سنگری، پژوهشگر دینی و استاد دانشگاه، در جدیدترین کتاب خود با عنوان «شعر هیئت» به این موضوع پرداخته و تلاش کرده است تا با دیدی جامع به بررسی این موضوع بپردازد.
محمدرضا سنگری سال‌ها در این زمینه سابقه پژوهش دارد و بنابراین می‌توان گفت نگارش این کتاب از سوی این نویسنده را قدم بسیار مهمی در حوزه پژوهشی شعر آیینی و شاخه‌ای از آن به نام شعر هیئت نام برد.
به گزارش کرب‌و‌بلا محمدرضا سنگری مولف کتاب «شعر هیئت» در این خصوص گفت: در حوزه شعر و تقسیم‌بندی شعری یک شاخه بزرگ از شعر، حوزه شعر دینی و آیینی است. البته شعر آیینی عنوان جدیدی است که عمر آن به حدود 50 -60 سال نمی‌رسد و نخستین بار محمدعلی مجاهدی آن را عنوان کرده است.
سنگری ادامه داد: اما عنوان شعر دینی و مذهبی پیشینیه طولانی دارد. برخی آن را همزاد انسان می‌دانند و معتقدند نخستین شعری که انسان سروده، شعر دینی بوده است. مذهب و دین ریشه در فطرت انسان دارد و فطرت انسان نیز ریشه در توحید دارد، بنابراین نمی‌توان گفت نخستین سروده‌های انسانی بیگانه با شعر و ارزش‌های دینی بوده است.
این پژوهشگر دینی افزود: شعر دینی گستره بسیار فراخی دارد. نه تنها در ایران بلکه در کل جهان هم این‌گونه است. به هر حال پرسش بزرگ انسان یعنی «من که هستم؟» و «از کجا آمده‌ام» همواره مطرح بوده و عطش برای یافتن پاسخ همواره انسان را به سمت دین و مذهب کشانده است. شما هر کدام از آثار بزرگ ادبی را بررسی کنید مانند مهاباراتای هندی، ایلیاد و ادیسه تا قدیمی‌ترین حماسه انسانی گیلگمش، رد پای دین را می‌بینید.
حوزه های شعر دینی
سنگری ادامه داد: یکی از حوزه‌های شعر دینی، حوزه نیایشی است که در تمام ملل وجود دارد و تقریباً اثری نیست که با تحمیدیه آغاز نشده باشد، البته این موضوع، امروزه در آثار ما کم‌رنگ شده است.
سنگری افزود: حوزه دوم ستایش یا مدحیه است که شاخه‌های گوناگونی دارد و شعر عاشورایی هم یکی از زیرشاخه‌های آن محسوب می‌شود.
سنگری اظهار داشت: امروزه زیرشاخه‌های شعر عاشورایی هم خیلی گسترده می‌شود که احتمالا در آینده شاهد تقسیم‌بندی ریز‌تر در این حوزه هم خواهیم بود.
نگاه اشعار عاشورایی به واقعه کربلا
وی در ادامه با اشاره به 4 زاویه نگاهی که در اشعار عاشورایی به واقعه کربلا وجود دارد، عنوان کرد: در این نوع شعر عاشورایی چهار زاویه و یا منظر به سمت کربلا باز شده است که یک زاویه آن، حوزه شعر تأثری یا عاطفی یا سوگ و مرثیه است و بیشتر از 90 درصد شعرها دارای همین نگاه هستند که این نگاه مورد تأکید ائمه (ع) نیز بوده است که خوشبختانه در این حوزه خیلی کار شده که معروف‌ترین آن‌ها محتشم است.
مولف کتاب «شعر هیئت» بیان داشت: نگاه دیگر، نگاه عارفانه است و کل حادثه عاشورا از منظر عرفان تبیین شده است. یعنی همه عالم عشق است و کربلا هم برای همین بود.
عنقای قاف را هوس آشیانه بود/ غوغای نینوا همه در ره بهانه بود.
سنگری ضمن بر شمردن کتاب‌های دیگر در این حوزه، افزود: «گنجینه‌الاسرار» عمان سامانی که با این اشعار آغاز می‌شود؛
کیست این پنهان مرا در جان و تن/کز زبان من همی گوید سخن؟
این که گوید از لب من راز کیست /بنگرید این صاحب آواز کیست
در من اینسان خودنمایی می‌کند /ادعای آشنایی می‌کند
همچنین کتاب‌های «زبده‌الاسرار»، «روضه‌الاسرار» و «آتشکده نیر» اثر نیر تبریزی از عناوین دیگر در حوزه عرفان به شمار می‌رود. حتی مولانا هم همین نگاه را به کربلا دارد.
سنگری تأکید کرد: نگاه دیگر حماسی است که وحشی بافقی اولین شاعری است که این نگاه را داشته است.
یا سید حسین حسینی در کتاب «گنجشک و جبرئیل» و سید علی موسوی گرمارودی در خط خون نیز این نگاه را داشته است. که در این حوزه کار شاخص خیلی کم‌تر وجود دارد.
سنگری در ادامه اظهار داشت: نگاه چهارم به واقعه عاشورا از منظر عبرت و پیام است. یعنی کربلا کلاس درس است. درس و عبرت!
عبرت برای برخوردهای جهانی و درس باری زندگی شخصی افراد. در این نگاه کربلا آیینه‌ای برای زندگی است. در طول تاریخ هم تنها امام حسین (ع) بود که عنوان کرد؛ من الگویی برای شما هستم.در این حوزه هم اشعار خیلی کمی داریم مثل کار علی معلم :
روزی که در جام شفق مل کرد خورشید /بر خشک چوب نیزه‌ها گل کرد خورشید
لزوم توجه به هیئات و اشعار هیئت
سنگری در ادامه بیان داشت: هیئت‌ها دارای چند ویژگی هستند. یعنی تشکلی که جهت‌گیری مذهبی دارد و مانند علم و پرچم نشانه دارد و همچنین سازمانی متشکل از مدیر و مداح است.
وی در رابطه با شعر هیئت گفت: در حوزه شعر هیئت دو نوع شعر سوگ و سور وجود دارد، همچنین یکی از تقسیم‌بندی‌های شعر هیئت، شعر تعبیری یا هرمنوتیک است که نوع دیگر شعر فاخر عاشورایی است که در هیئات از آن استفاده می‌شود مانند شعر محتشم کاشانی.
این پژوهشگر دینی افزود: در حال حاضر وجود مداح به اندازه‌ای حائز اهمیت است که هیئت با نام وی، هویت می‌یابد و شناخته می‌شود؛ از این رو مداح است که تصمیم می‌گیرد چه شعری بخواند، به همین دلیل نمی‌توان این موارد یعنی شعر هیئت را نادیده گرفت.
گفتنی است، کتاب «شعر هیئت» در سه فصل تدوین شده که نویسنده در آن با رویکردی پژوهشی به موضوع شعر هیئت، شاخه‌ها و ویژگی‌های آن پرداخته است. نویسنده در این اثر به محورهای چیستی، سیر تحول و تطور و ویژگی‌های شعر هیئت می‌پردازد تا با ارائه تصویری روشن از این‌گونه شعری، مخاطب را با ابعاد، دقایق و ظرایف آن آشناتر سازد.
گفتنی است «شعر هیئت» را انتشارات خیمه به چاپ رسانده است.
