کرب و بلا: رخداد عاشورای سال 61 به عنوان مهم‌ترین مقطع تاریخ اسلام طی سال‌های بعد از 61 قمری به‌شدت دستخوش تحریف شد و تلاش‌های بسیاری صورت گرفت تا بر تمام آنچه در نیمروز دهم محرم سال 61 رخ داد و عوامل زمینه‌ساز آن سرپوش نهاده شود تا شاید این جنایت هولناک را در تاریخ دفن کرد.
اما گزارش‌ها و نقل‌های متعددی که تاریخ‌نگاران و پژوهشگران سده‌های مختلف از واقعه عاشورا نگاشته و در قالب آثار تاریخی برجای نهاده‌اند، سند محکمی بر وجود این رخداد است.
«ابوریحان بیرونی» یکی از بزرگ‌ترین دانشمندان مسلمان است که حدود هزار سال پیش می‌زیست. وی سوم ذی‌الحجه سال 362 ق در یکی از نواحی «خوارزم» مـتولد شد. زادگاه او که در آن زمان روستای کوچکی بود، بعدها به افتخار او به «بیرونی» تغییر نام یافت.1
از عبارت‌های دعایی معمول شیعیان که ابوریحان در «آثارالباقیه» بعد از ذکر نام حضرت علی (ع) و اهل‌بیت پیامبر (ص) استفاده کرده، نشان‌دهنده دل‌بستگی او به ائمه شیعه است.2
وی افزون بر زبان فارسی، به زبان عربی، عبری، سریانی و سانسکریت نیز مسلط بود3 و بسیاری از منابع دست‌اول کارهای تحقیقی خویش را به مددِ همین چندزبان‌دانی‌اش، از آثار دست‌اول و اصیلِ زبان‌های یادشده یافته بود.
ابوریحان در علوم متعدد ازجمله ریاضی، نجوم تاریخ‌نگاری و ... جایگاه والایی داشته و کتب متعدد در رشته‌های مختلف تألیف نموده است. است. وی بخشی از تألیفات خود را به نگارش باورهای مردم کشورهای مختلف جهان اختصاص داد و به‌واسطه رعایت انصاف در نگارش ابن مطالب، از او به‌عنوان نویسنده بی‌طرف یاد می‌شود.
از نخستین و مهم‌ترین آثار ابوریحان کتاب «آثارالباقیه عن القرون الخالیه» است که در سن 29 سالگی به زبان عربی تألیف نمود. این کتاب مطالعه تطبیقی تقویمی فرهنگ‌ها و تمدن‌های گوناگون است که علاوه بر ارائه اطلاعات تاریخی، کاوشی در مذاهب مختلف است که به درخواست یکی از ادبا جهت شرح تواریخ ملل مختلف و اختلافات آنها نگاشته شد.
این اثر که شامل یک مقدمه و بیست‌ویک فصل است، به شرح روزها و ماه‌ها و مناسبت‌های اقوام و ادیان مختلف اختصاص یافته است.
ابوریحان بیرونی در فصل بیستم کتاب تاریخی آثارالباقیه و ذیل عنوان شرح ماه‌های قمری مسلمانان و هنگام پرداختن به ماهِ محرم، به روز عاشورا نیز اشاره کرده و چنین نوشته است: این روز، یعنی دهمین روز از ماه محرم تا پیش از آنچه در عاشورای سال 61 هجری رخ داد و آن مصیبت بزرگ واقع شد، نزد مسلمانان روزی خجسته بوده است.
وی ضمن نقل روایتی از پیغامبر اکرم (ص) درباره این روز، چنین نوشته است «ملت اسلام همواره این روز را معظم می‌دانستند تا آنکه قتل حسین بن علی بن ابی‌طالب (ع)، در این روز اتفاق افتاد و او و یارانش را از راه بستن آب بر آنان، گذراندن از دم شمشیر، آتش در خیام حرم، بر نیزه کردن سرها، اسب دوانیدن بر اجساد که در هیچ امتی با اشرار خلق چنین نکرده‌اند، از میان بردند؛ و از این تاریخ مسلمانان عاشورا را شوم دانستند. ولی بنی‌امیه در این روز لباس نو پوشیدند و زیب و زیور کردند و سرمه به چشم خود کشیدند و این روز را عید گرفتند و عطرها استعمال کردند و مهمانی‌ها و ولیمه‌ها دادند و تا زمانی که ایشان بودند، این رسم در توده مردم پایدار بود؛ حتی اینکه پس از انقراض ایشان باز هم این رسم باقی ماند، ولی شیعیان از راه تأسف و سوگواری به قتل سیدالشهدا (ع) در مدینه السلامِ بغداد و شهرهای دیگر گریه و نوحه‌سرایی می‌کنند و در این روز تربت مسعود حسین (ع) را در کربلا زیارت می‌نمایند».4
صاحب آثارالباقیه همچنین به بزرگداشت اربعین نزد مسلمانان نیز اشاره کرده و می‌نویسد: «در روز بیستم ماه صفر، سر حسین (ع) را به بدنش ملحق کردند و در همان جا دفن نمودند و زیارت اربعین راجع به این روز است؛ و بدین سبب این زیارت را اربعین گویند که چهل نفر از اهل‌بیت او پس از مراجعت از شام، قبرش را زیارت کردند».5
ابوریحان بیرونی در این متن صراحتاً به زیارت اربعین اشاره دارد که این نشانه‌ای از قدمت هزارساله این آئین است، برخلاف آنچه گفته می‌شود زیارت اربعین مربوط به دهه‌های اخیر و بعد از ورود ایرانیان به عراق رواج یافته است.6
این دانشمند و تاریخ‌دان بزرگ جهان اسلام اوایل ماه رجب سال 440 ق. دیده از جهان فروبست.
____________________________________________________________________________
پی‌نوشت‌ها:
1- دهخدا، علی‌اکبر، شرح حال نابغه ایران ابوریحان، تهران:انتشارات ظهور سال 1352، چ دوم، ص 21.
2- آثارالباقیه، ص329و333-334
3- التفهیم لِاوئل صناعه التنجیم؛ ابوریحان بیرونی؛ تصحیح جلال‌الدین همایی؛ تهران: انجمن آثار ملّی؛ 1353؛ مقدمه، ص 59.
4- «آثارالباقیه»؛ ابوریحان بیرونی؛ ترجمه اکبر دانا سرشت؛ تهران: امیرکبیر؛ 1386؛ ص 524.
5- همان
6- فطرس مدیا
