به گزارش کرب و بلا، چهارمین نشست تحلیلی «آهات» با هدف نقد و بررسی عملکرد مداحان در ماه محرم و صفر 1400، به میزبانی خبرگزاری فارس برگزار شد.
«مهدی زنگنه» شاعر و نوحه‌سرا از جمله حاضران این نشست بود که در سخنانی به تبیین وظایف مداحان و ضرورت توجه به ارائه هنرمندانه محتوا در جلسات مذهبی پرداخت.
وی یکی از وظایف مهم مداحان و روضه‌خوانان را انتقال پیام‌های عاشورا دانست و با اشاره به نوحه ماندگار و حماسی «خوشدل تهرانی» در دهه 40 افزود: در طول تاریخ هرگاه عده‌ای بدون استفاده صحیح از هنر تلاش کردند، پیامی را منتقل کنند با شکست مواجه شدند. یکی از معروف‌ترین نوحه‌هایی که در دهه چهل توسط خوشدل تهرانی سروده شد و بارها با صدای شاه‌حسین بهاری به گوش مردم رسید؛ نوحه‌ای با درون‌مایه‌ای انقلابی و ملودی حماسی در دستگاه چهارگاه بود که همچنان هم خوانده می‌شود و عبارت است از: «حسین سرباز ره دین بود/ حسین قربانی آیین بود».
این پژوهشگر با بیان اینکه پس از پیروزی انقلاب نیز برخی مداحان از تریبون‌های رسمی، اشعار و نوحه‌هایی با مضامین پررنگ انقلابی پاسخگوی نیاز روز جامعه مذهبی بود ارائه می‌کردند، گفت: این روند تا جایی ادامه داشت که مداحی و مداحان انقلابی به دو طیف تقسیم شدند. عده‌ای در طبقه مداحان رسمی و رسانه‌ای و عده‌ای در طبقه غیررسمی و هیأتی قرار گرفتند.
به گفته این شاعر و نوحه‌سرا، مداحان انقلابی ـ هیأتی در سال‌های دهه 70 از فضای سیاسی دور نبودند و به فراخور وقایع و تحولات در ابتدا یا انتهای جلسه اظهارنظرهایی می‌کردند، اما موضع‌گیری‌هایشان در اشعار و نوحه‌ها نبود و صرفاً به مدح و مرثیه می‌پرداختند و پرداختن به مسائل سیاسی و اجتماعی روز را در جای جای جلسه، مُخل بیان هنرمندانه در مداحی می‌دانستند.
دهه 80 و ظهور گفتمان تازه در مداحی
وی ظهور مداحان جوان در دهه 80 را نویدبخش ایجاد گفتمان تازه در مداحی دانست و افزود: این دست مداحان حس می‌کردند با اینکه همانند دهه 60 اثری از جنگ نظامی نیست، اما دشمن در جبهه فرهنگی و سیاسی طوری صف‌آرایی کرده که نیاز به مداحانی داریم که حرف‌های روز را در عرصه مداحی بزنند و نتیجه این گفتمان ظهور مداحان انقلابی در طول 13 ـ 14 سال گذشته است. افرادی که نمی‌خواهند در مقابل بی‌عدالتی‌ها و خیانت‌ها و دشمنی‌های داخلی و خارجی بی‌تفاوت باشند.
زنگنه اساس و بنیان این نگاه و گفتمان در مدیحه‌سرایی را ارزشمند دانست و خاطرنشان کرد: با وجود ارزشمندی این نوع نگاه، اما آنچه اهمیت دارد توجه به شیوه هنرمندانه در بیان این دغدغه‌هاست.
این نوحه‌سرا نوع نگاه و مواجهه با نوحه‌های محرم و صفر 1400 را مشتمل بر دو نوع نگاه دانست و گفت: نگاه اول که قرن‌ها مرسوم بوده این است که ما به عنوان محبان اهل‌بیت (ع) احساس نیاز برای کسب معرفت می‌کنیم و می‌خواهیم با شنیدن موعظه و اشک بر مصائب آنان، مراتب معرفت را سیر کنیم، پیام عاشورا را زنده نگه داریم، اخلاق و کرامت انسانی را ترویج کنیم، در طی این فرایند اگر متوجه شدیم باید در موضوعی اجتماعی و سیاسی موضع‌گیری یا اقدام کنیم، سکوت نکرده و عافیت‌طلبانه تماشا نکنیم!
این پژوهشگر حوزه هیأت افزود: اما در نگاه دوم این امر اهمیت می‌یابد که ما می‌خواهیم برای تحقق اهداف و اعلام مواضع سیاسی و اجتماعی خود هیأت تشکیل دهیم و درباره وقایع و معضلات و ناکارآمدی‌ها حرف بزنیم بنابراین تشخیص می‌دهیم هیأت تشکیل دهیم! در این نگاه دست‌اندرکاران هیأت خود را لیدر جامعه پنداشته و قصد دارند در قدم اول مخاطب خاص خود، سپس جامعه را هدایت کنند! محفل نخست هیأت و محفل دوم یک میتینگ سیاسی است!
خلاصه کردن امام در ابعاد حماسی و سیاسی همان‌قدر خطرناک است که تنزلش به معشوق زمینی
وی با اشاره به اینکه فرایند تولید و ارائه محتوا در نوع اول مداحی نام دارد! اما در شکل و شیوه دوم ظاهراً مداحی است اما در اصل نام دیگری برای آن پیدا کنیم! گفت: مداح در هیأت، خودش نیازمند است! خودش برای عرض حاجت آمده! آمده تا در بال مستمعین پرواز کند! اما کسی که صدای خوشی دارد و در میتینگ برای حاضرین می‌خواند، شاید به ظاهر غزل مرثیه یا نوحه می‌خواند، اما همه این‌ها بهانه است تا فلان نکته سیاسی یا شعر اعتراضی را بگوید! اهالی این نگاه به درستی معتقدند ابعاد حماسی عاشورا و چهره ظلم‌ستیز امام حسین (ع) در هیأت‌ها مغفول واقع شده است؛ اما خلاصه کردن امام در ابعاد حماسی و سیاسی همان‌قدر خطرناک است که سیدالشهدا (ع) را در حد یک معشوق زمینی نزول بدهیم! بنابراین دریچه نگاه ما به هیأت و مداحی نوع سبک و سیاق مداحی‌مان را تعیین می‌کند.
حرف روز جامعه را باید گفت، اما هنرمندانه!
این شاعر و نوحه‌سرا در خاتمه سخنانش تأکید کرد: آنچه امروز نیاز جامعه ماست؛ نگاه و شیوه مبتنی بر بیان نیاز روز جامعه بین مداحان انقلابی است اما آنچه باید مورد توجه قرار گیرد اینکه حرف روز جامعه را باید گفت اما هنرمندانه!
لازم به یادآوری است سلسله نشسته‌ای علمی – تحلیلی «آهات» با تحلیل هنری و اجتماعی عزاداری‌های 1400 به همت گروه فرهنگ و هنر دانشکده فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق (ع) و هسته احیاء امر مرکز رشد این دانشگاه، همچنین شورای فرهنگ عمومی کشور، جامعه ایمانی مشعر، بنیاد دعبل خزاعی، موسسه فرهنگی هنری شهرستان ادب و موسسه فرهنگی عقیق به میزبانی خبرگزاری فارس برگزار می‌شود.
