به گزارش کرب و بلا، «قمقام زخار و صمصام بتار» به معنی دریای آکنده و شمشیر برنده؛ این عنوان نام مقتلی به زبان فارسی نوشته معتمدالدوله، فرزند عباس میرزا؛ ولی‌عهد فتحعلی‌شاه قاجار است که در سال 1303 هجری قمری به نگارش درآمده و حجت‌الاسلام و المسلمین ابوالفضل هادی‌منش؛ پژوهشگر و مدرس حوزه آن را به نثری روان و امروزی بازگردانی کرده است.
حجت‌الاسلام هادی‌منش در مطلبی به بیان جزئیات و مختصات این مقتل پرداخته و می‌نگارد: فرهادمیرزا، پسر عباس میرزا ولی‌عهد فتحعلی‌شاه قاجار و ملقب به معتمدالدوله، این کتاب را که به تفصیل به شرح احوال امام حسین (ع) اعم از بیان حوادث، وثپقایع زمان تولد تا شهادت آن حضرت می‌شود را به نگارش درآورده است.
وی در بیان دلیل پرداختن به این مقتل و ساده‌نویسی آن به زبان قابل درک و فهم امروزی، می‌گوید: مدت‌ها بود بنا داشتم مقتلی جامع و کامل برای واقعه عظیم عاشورا بنویسم و نام آن را «مقتل مستند» گذاشته و صرفاً در آن مطالبی بیاورم که از هر حیث، کامل و معتبر باشد اما هربار به بهانه‌ای این کار، عقب می‌افتاد و گاهی هم وقتی برخی آثار و تألیفات وزین و فاخر را در این عرصه می‌دیدم، انگیزه نگارش اثری جدید، کمرنگ می‌شد یا از دست می‌رفت تا اینکه در جلسه‌ای که خدمت تنی چند از اساتید مبرز تاریخ بودم، سخن از این اثر ارزشمند به میان آمد که مشاهده کردم که این اثر دارای تمایزهای گوناگونی است.
هادی‌منش ادامه می‌دهد: زمانی انگیزه من نسبت به پرداختن به این مقتل به این شیوه پُررنگ شد که متوجه شدم، حضرت آیت‌الله جعفر سبحانی از مراجع عظام تقلید، این کتاب را برترین مقتل شیعه خوانده‌اند و لذا انجام کار روی این مقتل را شروع کردم که بازنویسی این کتاب حدود سه سال طول کشید و خوشحالم که یک‌بار دیگر، واقعه عاشورا حداقل برای خودم بازخوانی شد و تمام رویدادها و گزارش‌های آن مرور شد.
وی در ادامه به تفسیم‌بندی کلی در باب منابع مکتوب و نوشتاری پیرامون واقعه عاشورا پرداخت و می‌نویسد: کتاب‌های مقتل از نویسندگانی چون ابومخنف، نهاوندی، ثقفی، ابن نباته، ابن نعمه و... که حداقل به زبان عربی و فارسی حدود 48 مقتل، شناسایی شده و به‌طور قطع چنانچه تفحصی همه‌جانبه صورت گیرد، تعداد آن بیش از این خواهد بود. با این‌همه، یکی از پرآوازه‌ترین کتاب‌های تألیفی در قرون اخیر، کتاب «قمقام زخار و صمصام بتار» است که از آن با عنوان مقتلی کامل، شایسته و معتبر تعبیر کرده‌اند. این مجموعه با آن که نزدیک به یک و نیم قرن از تألیف آن می‌گذرد، همچنان تازگی مضامین و انسجام مطالب و استحکام تألیف به ضمیمه اطلاعات گسترده و سودمند در آن به چشم می‌خورد.
این نویسنده و پژوهشگر درباره جایگاه شخصیتی و ادبی فرهاد میرزا در ادامه مطلب خود می‌نویسد: او عموی ناصرالدین شاه، فرزند عباس میرزا و نوه فتحعلی‌شاه قاجار است. او فردی دانشمند، شاعر، نویسنده و حاکمی متدین و باکفایت در عصر قاجار بود که تاریخ از کارنامه سیاسی و علمی او، در مجموع، قضاوتی مثبت دارد. نویسنده کتاب، از جمله افرادی است که او را صاحب شمشیر و قلم و از مفاخر رجال عصر دانسته‌اند. پسر پانزدهم عباس میرزا نایب‌السلطنه، مردی فاضل و حاکمی مقتدرو از شاگردان قائم مقام فراهانی بود که درباره‌اش نوشته‌اند: فرهاد میرزا، دست‌پرورده ادب، علم، سیاست، فضیلت، کتاب‌دوست و ادب‌دوست بار آمد. همچنین وی را مردی سیاسی و ادیب به شمار آورده‌اند که خدمات دینی بسیار شایسته به کشور اسلام کرد.
هادی‌منش درباره ویژگی‌های این مقتل می‌نگارد: نویسنده تمام تلاش خود را کرده تا از منابع معتبر شیعه و سنی تمثیل‌های فارسی و عربی نهایت استفاده را به عمل آورد. او در برخی موارد، به نقد تاریخی هم پرداخته و جریاناتی مانند قیام توابین و مختار را به طور مفصل آورده است و اما اهم مباحث این کتاب عبارت است از: جلوگیری از نشر فضایل اهل بیت (ع) توسط خلفا به ویژه معاویه، اخبار و احادیث ولادت امام حسین (ع)، تأویل آیات مربوط به شهادت امام حسین (ع)، اخبار پیامبر و امامان (ع) از شهادت امام حسین (ع)، کشته شدن حجر بن عَدی و عمرو بن حمق خزاعی، خروج امام از مکه، ورود ایشان به کربلا، رویارویی سپاه امام حسین (ع) با سپاه کوفه، شهادت امام و پاره‌ای از موعظه‌ها و خطبه‌های امام، قیام توابین و قیام مختار و...
وی می‌افزاید: صرفنظر از این موارد، نویسنده این مقتل، قصایدی را درباره امام حسین (ع) از سید حمیری، َفَرَزدق، سلیمان بن بتّه، نجاشی، هند بنت زید انصاری، طرماح بن عدی و... در خلال مباحث تاریخی خود آورده است.
این نویسنده و مدرس حوزه در پایان درباره نقاط قوت و ضعف این مقتل نیز می‌گوید: از نقاط قوت کتاب می‌توان به مواردی همچون استفاده فراوان و مستمر از منابع معتبر اهل سنت و شیعه، اهتمام نویسنده به نقد و تحلیل برخی از نقل‌های تاریخی، انصاف نویسنده در نقد و تحلیل‌ها و دوری از جانبداری، رعایت امانت در نقل‌ها، جامعیت مطالب از آغاز زندگانی امام حسین (ع) تا رویدادهای پس از شهادت، پرهیز از اطناب و جذاب‌سازی مطالب با ذکر اشعار و مثل‌ها اشاره کرد اما مشکل اصلی این کتاب در روزگار ما، عدم ارتباط گیری مخاطب با نثر مغلق و سنگین بلکه ادبی آن است که البته این امر ویژگی متون دوره قاجار است و به آن متن متکلّف می‌گویند و این تکلف سبب می‌شود کتاب مهجور بماند و محتوای ارزنده آن در دسترس قرار نگیرد و لذا این حقیر در بازنویسی سعی کردم آن را به متنی روان و امروزین مبدل سازم.
