یکی از مهم‌ترین پرسش‌هایی کـه‌ از‌ دیـرباز درباره قیام امام حسین (ع) مطرح بوده، این است که چرا آن حضرت (ع) در زمان معاویه علیه او قیام نکرد؟ و یا به‌عبارت‌دیگر موضع امام‌ (ع)‌ در‌ برابر معاویه چه بوده اسـت؟ بـا‌ توجه‌ به‌ فقدان اطلاعات کافی، برخی از محققان و سخنوران در یافتن پاسخ این پرسش دچار سردرگمی و حتی اشتباه شده‌اند. گروهی را‌ عقیده‌ آن‌ است که صلح امام حسن (ع) با معاویه،‌ از‌ مـهم‌ترین مـوانعی بـود که امام حسین (ع) را از قـیام علیه مـعاویه بازداشت. برخی هم بدون توجه به بدعت‌های‌ فراوانی‌ که‌ معاویه در دین اسلام وارد کرد و ستمگری‌های بسیار او‌ اظهار داشته‌اند که علت عدم قـیام امـام حـسین (ع) در دوران حکومت معاویه این بود که او برخلاف‌ یـزید‌ ظواهر اسلام را رعایت می‌کرد. گروهی هم که این استدلال‌ها آن‌ها‌ را‌ قانع نکرده است، با تمسّک به معصوم بودن امـام حـسین (ع) و اینکه همه اعمال و رفتار‌ ایشان‌ صحیح و صواب بوده است، هـیچ زحمتی به خود نداده و علت‌ موضع‌ امام‌ حسین (ع) در برابر معاویه را بررسی نکرده‌اند.

با مراجعه به منابع و سخنان‌ و نـامه‌های‌ آن حـضرت خـطاب به معاویه و دیگران، می‌توان تا حدودی به دلایل عملکرد امام‌ (ع)‌ در بـرابر معاویه پی برد و قطعاً این دلایل نه صلح امام حسن‌ (ع)‌ و نه تظاهر به اسلام معاویه بـوده اسـت، بـلکه هر قیام الهی که هدف اصلی‌ آن‌ حفظ مکتب است نیاز بـه مـقدماتی دارد کـه در زمان و مکان معینی‌ فراهم‌ می‌گردد‌ و به نتیجه می‌رسد.

ما در این نوشتار در دو بخشِ:

الف) موضع امـام‌ حـسین‌ (ع) در برابر صلح امام حسن (ع)

ب) برخورد امام حسین (ع)‌ با‌ معاویه‌ پس از شهادت امام حـسن (ع)

بـه بررسی و تحلیل موضع امام حسین (ع) در‌ برابر‌ معاویه‌ می‌پردازیم.