در این مقاله می‌خوانید:

اظهارات آقای کدیور

استفتاء از آیت‌الله‌ شبیری زنجانی

پاسخ به استفتاء

اثبات اعتبار زیارت عاشورا

رویکرد اول

رویکرد دوم


اظهارات آقای کدیور

آقای دکتر محسن کدیور در برخی سخنرانی‌ها و گفتگوهایشان، فرازهایی چند از زیارت عاشورا را نادرست خوانده‌اند. آن زمان پیشنهاد ایشان این بود که این زیارت بدون آن بخش‌ها خوانده شود!

متن حاضر، ترجمهٔ نامه‌نگاری میان یکی از اهالی شهر تبریز با آیت‌الله سید موسی شبیری زنجانی، مرجع تقلید و رجال‌شناس متبحر معاصر، است. اصل متن در فصلنامهٔ سفینه، سال چهارم، شمارهٔ 14، به چاپ رسیده و ترجمهٔ آن را با اندکی در اینجا مشاهده می‌فرمایید.

 

استفتاء از آیت‌الله‌ شبیری زنجانی
باسمه‌تعالی 
مرجع عالی‌قدر دینی، آیت‌الله‌العظمی سید موسی شبیری زنجانی (دام‌ظله) بعد از عرض سلام و تحیت، نظر جناب‌عالی در خصوص مدارک زیارت عاشورا از جهت صحت‌وسقم سند آن چیست؟ این سؤال به خاطر رفع شبههٔ ایجادشده برای بعضی از مؤمنین است. 
والسلام علیکم و رحمت‌الله و برکاته 
10/1/86

 

پاسخ به استفتاء:

باسمه‌تعالی
تأییدات غیبی که از طرق معتبر دربارهٔ زیارت عاشورا رسیده، به‌ خودی ‌خود بر اعتبار این زیارت شریفه دلالت دارد. همچنین سند ذکر شده در کتاب مصباح ‌المتجهد (اثر شیخ طوسی) در خصوص این زیارت صحیح است.
توضیح این‌که در مصباح ‌المتهجد بعد از نقل زیارت سیدالشهدا (ع) که راوی آن علقمه است، چنین آمده:
«محمد بن خالد طیالسی، از سیف بن عمیره نقل کرده که همراه صفوان بن مهران جمّال و جمعی از اصحاب به‌ سوی نجف رفتیم. وقتی‌که از زیارت فارغ شدیم، صفوان روی خود را به سمت ناحیه اباعبدالله (ع) (کربلا) برگرداند و به ما گفت: «از این مکان (نزد سر مبارک امیرالمؤمنین)، امام حسین (ع) را زیارت کنید که امام صادق (ع) ازاینجا به آن حضرت اشاره کردند درحالی‌که من در خدمتشان بودم.»
راوی گفت پس صفوان همان زیارتی را که علقمه بن محمد حضرمی از امام باقر (ع) در روز عاشورا نقل کرده خواند...»
ظاهر این عبارت این است که امام صادق (ع) به سمت مرقد مطهر امام حسین (ع) با همان زیارتی که علقمه از امام باقر (ع) نقل کرده اشاره فرمود و به این زیارت ایشان را خطاب کرد.
در این طریق سند، در وثاقت سیف بن عمیره و صفوان بن مهران حرفی نیست. سخن تنها در دو مسئله است:
یکی از مسیر سند (از شیخ طوسی) تا محمد بن خالد طیالسی و دیگری در وثاقت خود محمد بن خالد. 
در اثبات اعتبار وثاقت راویان این روایت تا محمد بن خالد طیالسی دو رویکرد وجود دارد:

 

اثبات اعتبار زیارت عاشورا:
رویکرد اول: ظاهر عبارت «محمد بن خالد روایت کرد.» (رَوی محمد بن خالد) در مقابل «از محمد بن خالد نقل شد.» (رُوِی عن محمد بن خالد)، درستی نسبت روایت به محمد بن خالد طیالسی را نزد شیخ طوسی ثابت می‌کند و این مسئله در اعتبار سند روایت از این‌ جهت کافی است.

رویکرد دوم: ظاهر این است که حدیث مذکور از کتاب محمد بن خالد طیالسی است. شیخ طوسی کتابی را به محمد بن خالد در فهرست خود نسبت داده و آن کتاب را از طریق حسین بن عبیدالله غضایری از احمد بن محمد بن یحیی عطار از پدرش از محمد بن علی بن محبوب از او (محمد بن خالد طیالسی) روایت کرده است. 
و همه این افراد از بزرگان و معتمدین امامیه هستند.

و اما احمد بن محمد بن یحیی عطار، از مشایخ اجازه است و مشایخ اجازه بر اساس تحقیق از توثیق بی‌نیازند.

کلام در وثاقت محمد بن خالد طیالسی باقی ماند که امور زیر به این مسئله اشاره دارند:

اول: روایت محمد بن علی محبوب -که از بزرگان شیعه است- که از محمد بن خالد نوشته و این بر اعتماد او بر طیالسی دلالت دارد؛

دوم: قرار گرفتن طیالسی در طریق نقل ثقات (معتمدان) از کتب اصحاب (اصول). از آن‌ها سیف بن عمیره و محمد بن معروف را می‌توان نام برد. کتاب این دو را محمد بن جعفر رزاز -که از بزرگان مشایخ معتمد شیعه است- از محمد بن خالد طیالسی از آن دو نقل کرده و این مسئله هم دلیل اعتماد رزاز به طیالسی است. 
یکی دیگر از اصول، اصل رزیق بن زبیر است که عبدالله بن جعفر حمیری از محمد بن خالد طیالسی از او نقل کرده‌اند. همچنین حمید بن زیاد -که شیخ طوسی و نجاشی علی‌رغم واقفی بودنش او را توثیق کرده‌اند- از محمد بن خالد طیالسی اصول بسیاری روایت کرده است؛

سوم: این‌که بسیاری از ثقات از اصحاب علاوه بر آنچه ذکرش گذشت، از او روایت نقل کرده‌اند؛ مانند سعد بن عبدالله، سلمه بن خطاب که وثاقت او نیز اثبات ‌شده است، پسر طیالسی (عبدالله بن محمد بن خالد)، علی بن ابراهیم، علی بن سلیمان الزراری، محمد بن حسن صفار، محمد بن حسین (همان محمد بن حسین بن ابی‌الخطاب) و معاویه بن حکیم.

این مسائل از قوی‌ترین نشانه‌ها بر وثاقت محمد بن خالد طیالسی هستند و هیچ مذمت حتی از ابن غضایری که مذمت بسیاری از ثقات اشتباها از او نقل می‌شود، از وی نیامده است. پس هیچ کلامی در وثاقت محمد بن خالد طیالسی باقی نمی‌ماند؛ بنابراین؛ معلوم شد که این طریق برای زیارت عاشورا صحیح است.

موسی حسینی (شبیری) زنجانی