شیوههای اجرایی و بیانی تعزیه در ایران و هند
علیرضا طاهری- حبیب کاظمنژادی
تعزیه و هنرهای اقماری آن در ایران و هند دارای شیوههای خاص بیانی بوده و با شرایط محلی و جغرافیایی خود انطباق یافتهاند، ولی سرچشمه واحدی دارند.
تعزیه و هنرهای اقماری آن در ایران و هند دارای شیوههای خاص بیانی بوده و با شرایط محلی و جغرافیایی خود انطباق یافتهاند، ولی سرچشمه واحدی دارند.
مردم شام در دشمنی با امام علی (ع) و اولاد ایشان، جزو پیشتازترین گروههای ناصبی بودهاند که نمود بارز آن در واقعه عاشورا و به شهادت رساندن امام حسین (ع) تجلی یافته است. این دشمنی معلول عوامل متعددی است.
عاشورا، دانشگاهی بزرگ برای همه اعصار است که واقعیت انسان بودن را در جنبههای مختلف ظلمستیزی، آزادیطلبی و شکستن یوغهای غیر الهی و زمینی به بشریت میآموزد.
یاد مصائب امام حسین (ع) درعاشورا، همواره سبب انسجام امت اسلامی در قیامها، کانونهای اسلامی و هویت اسلامی در طول تاریخ اسلام شده است و نه تنها مسلمانان، بلکه غیر مسلمانان نیز در شکل گیری هویت و «من الهی» خود از آن استفادههای فراوانی کردهاند.
رابطه میان فضای کربلا و بازنمایی آن، از نوع اجتماع هوموتپیک است اما هنرمند به یاری تخیل خود و در برخی از آثار، با استعانت از درآمیختگی چندمکانی، فضایی را برساخته که رابطهای دیالکتیک میان فضای واقعی و خیالی را آشکار میسازد.
مسائلی مانند ضعف منابع مورد استفاده کاشفی، شیوههای روایت داستانی و صوفیانه او؛ تکیه بر حافظه مؤلّف به دلیل اشتغال وی به امر وعظ و و قصد کاشفی به عنوان واعظی شیعی در ایجاد ارتباط عاطفی مردم روزگارش با اهل بیت (ع)، از مهمترین دلایل ورود تحریفات به این کتاب است.
به راستی چرا امام با مردم مدینه در حرکتی که میتوانست انتقامی علیه حاکمیت مستبدانه یزید و راهی برای تسکین آلام گذشته باشد، شرکت نکرد و حتی به تایید آنان نیز نپرداخت و از آن بالاتر، با رفتاری رازآلود، به درخواست مروان بن حکم که خود یکی از افراد مورد کینه و تعقیب مدنیان بود، پاسخ گفت و از خانوادهاش حمایت کرد؟
قیام امام حسین (ع) از مهمترین حوادث تاریخ اسلام به شمار میرود. این قیام طی قرنهای متمادی علاوه بر پیروان مکتب اهل بیت (ع)، همواره مورد توجه مذاهب مختلف قرار داشته است. نهضت امام حسین (ع) به سبب وجود اهداف متعالی و الهی که در باطن خود دارد، نهتنها به عنوان الگوی انقلابهای شیعی بلکه نقطه عطفی جهت خیزش قیامهای ضد ستمگری در سایر ادیان و مذاهب به شمار میرود. مطرح بودن بزرگی مقام و جایگاه امام حسین (ع) به عنوان فرزند پیامبر (ص) در منابع اهل سنت، سبب شده که بیشتر اندیشمندان و علمای بزرگ آنان نسبت به وقایع سال 61 هجری، واکنش نشان داده و جهتگیریهای روشن و آشکاری نسبت به این واقعه داشته باشند. دیدگاهی که همواره با صراحت تمام، نسبت به نفی کردار جنایتپیشه، طعن و لعنت قاتلین کربلا همراه بوده است. اگرچه این نظر با مخالفت معدودی از ایشان مواجه شده اما با دقت در اندیشه بیشتر بزرگان اهل سنت در مورد شخصیت قاتلان کربلا، این حادثه به عنوان رویدادی تلخ و ظالمانه علیه خاندان پیامبر (ص) مورد واکاوی قرار گرفته است.
امام حسین (ع) در وصف یارانش میفرماید: «من اصحابی باوفاتر و بهتر از اصحاب خود نمیشناسم». این ستایش امام (ع)، منزلت بیبدیلی به آنان بخشیده است. نگارنده در پرتو این سخن سیدالشهدا (ع)، با رویکرد تاریخی و روش توصیفی- تحلیلی به بررسی عملکرد اصحاب آن حضرت پرداخته و چنین نتیجه گرفته است که آن بزرگواران در شب عاشورا یکصدا از امام حسین (ع) حمایت کرده و وفاداریشان را اعلام کردند؛ سپس در روز عاشورا و صحنه نبرد، وعدههایشان را در عمل تحقق بخشیدند. آنان با عشق و اخلاص به عرصه نبرد رفتند و حتی در رفتن به میدان جنگ از یکدیگر سبقت گرفتند. چنین رفتار فداکارانه یاران سیدالشهدا، آنان را اسوههای وفاداری و الگوهای فداکاری ساخته و نام و یادشان را جاودانه کرده است.
با سقوط دولت آل بویه (حک: 334-447 ه.ق.) و به قدرت رسیدن سلجوقیان (حک: 431-590 ه.ق.) برگزاری آیینهای عاشورایی، علیرغم سختگیریهای هیئت حاکمه در نیمه اول عصر سلجوقی، همچنان در میان امامیه استمرار داشت، و در منابع تاریخی کم و بیش گزارش شده است. پژوهش حاضر به آیینهای عاشورایی عصر سلجوقی، زمینهها و فرصتهای مانایی و برگزاری مراسم عاشورا، گونههای عزاداری امام حسین (ع)، عزاداری سنیان حنفی و شافعی، عزاداری زنان، مناقبخوانی، مرثیهسرایی و تعزیه پرداخته است. یافتههای پژوهش با تکیه بر روش توصیفی-تحلیلی نشان میدهد که زمینهها و فرصتهایی در دوره سلجوقی وجود داشته که سبب مانایی آیینهای عاشورایی بوده است. آیینهای عاشورایی، و زمینهها و فرصتهایی که موجب استمرار این آیینها شده، هدف این پژوهش است. آیینهای عاشورایی در این عصر خودجوش بوده است. هر زمان که شیعیان اوضاع و احوال سیاسی مناسب و فرصت مناسبی مییافتند، در ایام محرم، بهویژه روز عاشورا، آیینهای عزاداری مخصوص امام حسین (ع) برپا میکردند. همان آیینهای عاشورایی که در عصر آل بویه وجود داشته، در این دوره هم کمابیش وجود داشته و منقطع نشده است.
پیام های خود را از این طریق برای ما ارسال نمایید.
×